راه حل قطعی برای مشکل کوچک بودن فک بالا یا پایین چیست؟

آیا تا به حال احساس کرده‌اید که دندان هایتان در دهان نامرتب هستند و جای کافی ندارند؟ یا شاید متوجه شده‌اید که چانه شما عقب تر از حالت طبیعی قرار گرفته یا لبخندتان حالتی “لثه ای” دارد. این ها فقط چند نشانه از مشکلی نسبتاً شایع به نام کوچک بودن فک بالا یا پایین است.

این وضعیت که در ارتودنسی به آن “میکروگناتیا” (Micrognathia) نیز می گوییم، چیزی فراتر از یک مسئله زیبایی است و می تواند بر سلامت کلی دهان و دندان، نحوه جویدن، تنفس و حتی کیفیت خواب شما هم تأثیر بگذارد. بیایید با هم، به زبانی ساده و دقیق، این مشکل را بررسی کنیم و ببینیم بهترین راه های درمان آن چیست.

کوچک بودن فک بالا یا پایین دقیقاً به چه معناست؟

تصور کنید دندان های شما ماشین هایی هستند که می خواهند در یک پارکینگ پارک کنند. اگر این پارکینگ (یعنی استخوان فک شما) کوچک تر از حد استاندارد باشد، ماشین ها:

• یا بسیار نزدیک به هم می شوند
• یا کج و نامنظم پارک می کنند
• یا اصلاً نمی توانند وارد پارکینگ شون

کوچک بودن فک بالا یا پایین دقیقاً همین وضعیت است. یعنی استخوان فک به اندازه کافی رشد نکرده تا بتواند تمام دندان ها را به شکل منظم و در یک قوس ایده آل در خود جای دهد.

این مشکل می تواند فقط مربوط به فک بالا، فقط مربوط به فک پایین، یا هر دو فک باشد و هر کدام علائم و عوارض خاص خود را دارند.

نشانه های کوچک بودن فک بالا (Maxillary Constriction)

وقتی فک بالا کوچک و تنگ است، اغلب با این علائم روبرو می شویم:

• شلوغی و نامرتبی دندان ها: این شایع ترین علامت است. دندان ها فضای کافی برای رویش ندارند و به صورت فشرده، چرخیده یا کج درمی آیند.
• کراس بایت (Crossbite): در حالت طبیعی، دندان های فک بالا باید کمی بیرون تر از دندان های فک پایین قرار بگیرند. در کراس بایت، این الگو برعکس می شود و دندان های پایین، بیرون تر از دندان های بالا قرار می گیرند.
• لبخند لثه ای (Gummy Smile): گاهی اوقات تنگی فک بالا باعث می شود هنگام لبخند زدن، مقدار زیادی از لثه دیده شود.
• مشکلات تنفسی: فک بالا، در واقع کفِ حفره بینی است. کوچک بودن آن می تواند باعث تنگی مسیر هوایی بینی و تنفس دهانی، به خصوص در هنگام خواب شود که این خود منجر به خروپف و حتی آپنه خواب می گردد.

نشانه های کوچک بودن فک پایین (Mandibular Retrognathia)

کوچک بودن فک، وقتی در فک پایین رخ دهد، نشانه‌های متفاوتی دارد:

• عقب بودن چانه: بارزترین نشانه، داشتن یک نیمرخ است که در آن چانه به طور قابل توجهی عقب تر از لب بالا قرار گرفته است (Retruded Chin).
• اورجت یا اوربایت شدید (Deep Bite): دندان های جلویی فک بالا، خیلی بیشتر از حد طبیعی، دندان های پایینی را می پوشانند.
• شلوغی دندان های جلویی فک پایین: مشابه فک بالا، در اینجا هم دندان ها به دلیل کمبود فضا، فشرده و نامرتب می شوند.
• مشکلات مفصل فک (TMJ): موقعیت نادرست فک پایین می تواند فشار زیادی به مفصل گیجگاهی-فکی وارد کرده و باعث درد، صدا دادن فک و سردرد شود.

چرا فک من کوچک است؟ (بررسی دلایل اصلی تنگی فک بالا یا پایین)

دلایل مختلفی می توانند باعث کوچک بودن فک بالا یا پایین شوند. شناخت این دلایل به انتخاب روش درمانی مناسب کمک می کند:

ژنتیک

این شایع ترین دلیل تنگی فک است. اندازه و شکل فک شما، مانند رنگ چشم یا قدتان، تا حد زیادی از والدین تان به ارث می رسد. اگر در خانواده یا فامیل شما کسی با کوچکی فک روبرو هست، احتمال اینکه شما هم این مشکل را داشته‌باشید بالا می رود.

عادات دوران کودکی

عاداتی مانند:

• مکیدن انگشت شست
• استفاده طولانی مدت از پستانک یا شیشه شیر
• و فشار دادن زبان به دندان ها (Tongue Thrust)

 می توانند در دوره رشد، جلوی رشد صحیح فک را بگیرند.

تنفس دهانی مزمن

کودکانی که به دلیل:

• آلرژی
• لوزه سوم بزرگ
• یا انحراف بینی
• و …

به جای بینی از طریق دهان نفس می کشند، زبان شان در کف دهان قرار می گیرد و فشار لازم برای رشد عرضی فک بالا را وارد نمی کند. این موضوع یکی از دلایل اصلی تنگی فک بالاست.

سندرم های مادرزادی

در موارد نادر، برخی سندرم های ژنتیکی مانند سندرم پیر رابین (Pierre Robin syndrome) یا تریچر کالینز (Treacher Collins) می توانند باعث رشد ناقص فک شوند.

بهترین تایم برای درمان تنگی فک بالا یا پایین چه زمانی است؟

این یک نکته طلایی است: بهترین زمان برای اصلاح مشکلات اسکلتی فک، دوران کودکی و نوجوانی (معمولاً بین ۷ تا ۱۴ سالگی) است. در این سنین، استخوان های فک هنوز در حال رشد و نرم هستند و می توان با ابزارهای ساده ارتودنسی، رشد آن ها را هدایت و تحریک کرد. درمان در این سنین، ساده تر، سریع تر و با نتایج پایدارتر همراه است.

اما این به آن معنا نیست که بزرگسالان نمی توانند این مشکل را درمان کنند. درمان در بزرگسالی هم کاملاً امکان پذیر است، اما روش ها ممکن است کمی متفاوت و پیچیده تر باشند.

روش درمان کوچک بودن فک چیست؟

روش درمان کوچک بودن فک بالا یا پایین به سن بیمار، شدت مشکل و اینکه کدام فک درگیر است، بستگی دارد.

درمان در کودکان و نوجوانان (ارتودنسی پیشگیری و رشد)

بهترین زمان برای درمان مشکل کوچکی فک بالا یا پایین قطعا دوران کودکی است. ما می توانیم با درمان های زیر این مشکل را به خوبی در بچه ها برطرف کنیم:

وسیع کننده کام یا اکسپندر (Palatal Expander)

این دستگاه رایج ترین و موثرترین روش برای درمان تنگی فک بالاست. اکسپندر در سقف دهان قرار می گیرد و با پیچاندن تدریجی آن، دو نیمه استخوان کام به آرامی از هم فاصله گرفته و استخوان جدید در این فضا ساخته می شود. این کار باعث پهن شدن فک بالا و ایجاد فضای کافی برای دندان ها می شود.

دستگاه های فانکشنال (Functional Appliances)

این دستگاه ها که انواع مختلفی دارند (مانند دستگاه توئین بلاک)، برای تحریک رشد فک پایین به سمت جلو استفاده می شوند. آن ها با قرار دادن فک پایین در یک موقعیت جلوتر، به عضلات و استخوان “آموزش” می دهند که در این جهت رشد کنند.

درمان کوچک بودن فک پایین یا بالا در بزرگسالان

در بزرگسالی، چون رشد استخوان ها متوقف شده، داستان کمی فرق می کند. روش های درمان ممکن است گرانتر باشند و مدت زمان درمان هم اغلب بیشتر است. دو روش اصلی درمان کوچکی فک بالا یا پایین در بزرگسالان این ها هستند:

ارتودنسی جبرانی (Camouflage Orthodontics)

در موارد خفیف تا متوسط کوچک بودن فک بالا یا پایین، می توان با ارتودنسی به تنهایی، مشکل را “پنهان” یا جبران کرد. در این روش، ممکن است نیاز به کشیدن یک یا چند دندان باشد تا فضا برای مرتب کردن بقیه دندان ها ایجاد شود. این روش ظاهر دندان ها را عالی می کند، اما خب مشکل اسکلتی اصلی فک را اصلاح نمی کند.

بیشتر بخوانید: آیا ارتودنسی فک بالا و پایین با هم متفاوت است؟

جراحی فک (ارتوگناتیک)

در موارد شدیدتر که مشکل اسکلتی قابل توجه است و بر روی چهره، تنفس یا عملکرد فک تأثیر گذاشته، بهترین و کامل ترین روش درمان، ترکیبی از ارتودنسی و جراحی فک است.

در طی این روش، ابتدا دندان ها با ارتودنسی برای قرار گرفتن در موقعیت صحیح روی فک آماده می شوند. سپس جراح فک و صورت، طی یک عمل جراحی، استخوان فک را برش داده و در موقعیت طبیعی قرار می دهد. سپس با پیچ و پلاک های مخصوص آن را ثابت می کند. نتیجه این درمان، نه تنها یک لبخند زیبا، بلکه بهبود کامل عملکرد و تقارن چهره است.

اگر این مشکل را درمان نکنیم چه می شود؟

نادیده گرفتن مشکل کوچک بودن فک بالا یا پایین می تواند در درازمدت عوارض مختلفی به همراه داشته باشد. در جدول زیر می توانید برخی از این عوارض را مرور فرمایید:

سوالات پرتکرار شما در خصوص کوچک بودن فک پایین یا بالا