با جای خالی دندان از دست رفته چه کنیم؟
برخی از افراد بنا به دلایلی یک یا چند دندان خود را ندارند یا از دست داده‌اند. ما به این دندان ها اصطلاحا دندان غائب می گوییم. در این مقاله قرار است که علل غیبت دندان ها و روش های مدیریت این مساله را مورد بررسی قرار دهیم. حتی به نقش ارتودنسی در مدیریت از دست رفتن دندان ها هم اشاره ای خواهیم کرد.
دلیل غیبت دندان ها در قوس فکی چیست؟
قبل از اینکه به سراغ راه حل ها مدیریت یا درمان دندان غائب برویم، بهتر است بدانیم که اصلا چرا با چنین مشکلی مواجه می شویم؟ خب دلایل اصلی را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
غیبت مادرزادی دندان (Congenitally Missing Teeth)
این حالت یعنی جوانه یک یا چند دندان دائمی، از ابتدا به صورت ژنتیکی در فک وجود نداشته‌است. این پدیده نسبتاً شایع است و اغلب در مورد دندان های عقل، دندان های پیشین دوم فک پایین (کنار نیش) و دندان های پیشین کناری فک بالا (کنار سانترال) رخ می دهد.
در این موارد، معمولاً دندان شیری مربوطه برای مدت طولانی تری در دهان باقی می ماند، اما نهایتاً به دلیل تحلیل ریشه، می افتد و جای آن خالی می ماند.
از دست دادن دندان به دلایل اکتسابی
این گروه شامل تمام مواردی است که دندان در ابتدا وجود داشته، اما دلای زیر بعدا از دست رفته‌است:
- پوسیدگی شدید: شایع ترین علت از دست رفتن دندان ها، پوسیدگی عمیقی است که دیگر قابل ترمیم یا درمان ریشه نیست.
- بیماری پیشرفته لثه: عفونت شدید لثه (پریودنتیت) می تواند استخوان نگهدارنده دندان را تخریب کند و باعث لق شدن و نهایتاً افتادن دندان شود.
- ضربه و حوادث (تروما): تصادفات، آسیب های ورزشی یا زمین خوردن می تواند باعث شکستگی شدید یا بیرون افتادن کامل دندان از حفره خود شود.
- کشیدن دندان به دلایل درمانی: گاهی اوقات دندانپزشک مجبور به کشیدن دندان به دلیل نهفتگی شدید (مثل دندان عقل) یا برای ایجاد فضا در درمان های ارتودنسی می شود.
چرا نباید جای خالی یک دندان را نادیده بگیریم؟
شاید فکر کنید جای خالی یک دندان، به خصوص اگر در عقب دهان باشد (و دیده‌نشود)، اهمیت چندانی ندارد. اما خب این یک تصور کاملاً اشتباه است. بدن ما یک سیستم هوشمند است و همیشه سعی می کند فضاها را پر کند. این اتفاق در مورد فضای دندان غائب نیز رخ می دهد و عواقب نامطلوبی به همراه دارد. چه عواقبی؟ مثلا این ها رایج ترین عواقب هستند:
به هم ریختن نظم کل دندان ها
دندان های ما مانند کتاب هایی هستند که در یک قفسه، منظم کنار هم چیده‌شده‌اند و به یکدیگر تکیه دارند. وقتی یک کتاب (دندان) را برمی دارید، کتاب های کناری به سمت فضای خالی کج می شوند. دندان مقابلِ آن در فک دیگر نیز به دلیل عدم وجود نیروی جویدن، به تدریج به سمت این فضا حرکت کرده و از جای خود بیرون می زند (Over-eruption). این به هم ریختگی دومینووار، کل نظم و ترتیب دندان ها را به هم می زند.
مشکلات جویدن و اختلال در عملکرد
هر دندان نقش خاصی در فرآیند جویدن دارد. نبود حتی یک دندان می تواند این فرآیند را مختل کرده و فشار بیشتری را به سایر دندان ها وارد کند. این موضوع در درازمدت می تواند باعث سایش غیرطبیعی دندان های دیگر و حتی مشکلات مفصل فک (TMJ) شود.
تحلیل رفتن استخوان فک
استخوان فک برای حفظ تراکم و حجم خود، نیاز به تحریک ناشی از ریشه دندان در حین جویدن دارد. وقتی یک دندان غائب داریم، این تحریک متوقف شده و استخوان در آن ناحیه به تدریج شروع به تحلیل رفتن و کوچک شدن می کند. متاسفانه تحلیل استخوان، کار را برای درمان های آینده مانند ایمپلنت، دشوارتر و پرهزینه تر می کند.
ارتودنسی چه نقشی در مدیریت دندان غائب دارد؟
قبل از اینکه به فکر پر کردن جای خالی دندان باشید، اغلب لازم است که ابتدا با ارتودنسی، شرایط را برای یک درمان ایده آل در آینده آماده کنیم. ارتودنسی در مواجهه با دندان غائب، دو استراتژی اصلی را دنبال می کند:
استراتژی اول: باز کردن فضا برای جایگزینی دندان
این رایج ترین رویکرد برای مدیریت فضاهای خالی بین دندانی است. همانطور که گفتیم، پس از مدتی که از غیبت یک دندان می گذرد، دندان های کناری به سمت این فضا کج می شوند. در این حالت، فضای موجود برای قرار دادن یک ایمپلنت یا بریج با اندازه استاندارد، کافی نیست.
در این سناریو، متخصص ارتودنسی با استفاده از ارتودنسی ثابت یا ارتودنسی نامرئی با الاینرهای شفاف، کارهای زیر را انجام می دهد:
- دندان های کج و نامرتب به دو طرف فضا را به حالت عمودی و صاف برمی گرداند.
- فضای خالی را دقیقاً به اندازه یک دندان طبیعی باز می کند تا متخصص پروتز یا جراح، فضای کافی برای قرار دادن یک ایمپلنت یا بریج زیبا و متناسب را داشته باشد.
- همزمان هم، سایر مشکلات نامرتبی دندان ها و رابطه فک ها را نیز اصلاح می کند.
این کار یک فونداسیون محکم و منظم برای جایگزینی دندان غائب فراهم می کند و موفقیت درمان نهایی را نیز تضمین می نماید.
استراتژی دوم: بستن کامل فضا با حرکت دادن دندان ها
در برخی شرایط خاص، می توان به جای پر کردن فضای دندان غائب، آن را به طور کامل با حرکت دادن دندان های دیگر، بست! این راهکار در اصل راه حلی بیولوژیک و بسیار خوب است که بیمار را از نیاز به ایمپلنت یا بریج بی نیاز می کند.
این روش برای چه کسانی مناسب است؟
- غیبت مادرزادی دندان های پیشین کناری: در این موارد شایع، می توان دندان نیش را به جای دندان کناری حرکت داد و ظاهر آن را کمی تغییر داد تا شبیه به دندان کناری شود.
- اگر فردی هم شلوغی دندان دارد و هم یک دندان آسیاب کوچک او نیاز به استخراج دارد، می توان از فضای آن برای مرتب کردن سایر دندان ها و بستن کامل فضا استفاده کرد.
بیشتر بخوانید: چگونه فاصله بین دندان هایم را برای همیشه ببندم؟ (تمرکز بر ارتودنسی)
فضای دندان را باز نگه داریم یا ببندیم؟
اینکه بین ایجاد دوباره فضا یا بستن آن کدام را باید انتخاب کنیم؛ واقعا یک تصمیم کاملاً تخصصی است. اینجا ما معمولا عوامل زیر را در نظر می گیریم:
- محل دندان غائب
- میزان شلوغی دندان ها
- وضعیت استخوان
- و نیمرخ بیمار بستگی دارد
که همه این ها پس از معاینه دقیق توسط متخصص ارتودنسی مشخص می شود. بنابراین قبل از هر چیزی یک متخصص خوب پیدا کنید.
بهترین روش ها برای جایگزینی دندان غائب چیست؟
پس از اینکه ارتودنسی کار خود را انجام داد و فضا را مهیا کرد، نوبت به انتخاب روش جایگزینی می رسد:
| روش جایگزینی | مزایا | معایب |
|---|---|---|
| ایمپلنت دندانی | بهترین و استانداردترین روش کاملاً شبیه به دندان طبیعی مانع از تحلیل استخوان فک می شود نیازی به تراش دندان های مجاور ندارد بسیار بادوام و پایدار است. | هزینه بالاتر نسبت به سایر روش ها نیاز به جراحی طول درمان چند ماهه. |
| بریج (پل دندانی) | روشی سریع تر از ایمپلنت هزینه کمتر ظاهر زیبا. | نیاز به تراش دندان های سالم مجاور برای پایه بریج نمی تواند از تحلیل استخوان جلوگیری کند تمیز کردن زیر آن دشوارتر است. |
| پروتز متحرک پارسیل | کم هزینه ترین روش غیرتهاجمی و سریع. | راحتی کمتر ممکن است هنگام صحبت کردن یا غذا خوردن کمی حرکت کند به مرور زمان باعث فشار به دندان های پایه و لثه می شود معمولاً به عنوان یک راه حل موقت در نظر گرفته می شود. |
در نظر بگیرید که …..
انتخاب بهترین برای جایگزینی دندان غائل به شرایط خاص شما، وضعیت استخوان، بودجه و اولویت هایتان بستگی دارد. که البته باید با مشورت دندانپزشک خود این تصمیم را بگیرید. اما به یاد داشته‌باشید، سرمایه گذاری روی ایمپلنت، در درازمدت بهترین و سالم ترین گزینه برای حفظ ساختار دهان شماست.
پاسخ به سوالات پرتکرار شما
بعد از، از دست رفتن دندان، تا چه وقت فرصت جایگزینی آن را داریم؟
بهتر است هرچه زودتر اقدام کنید. هرچه زمان بیشتری بگذرد، حرکت دندان های مجاور و تحلیل استخوان بیشتر می شود و درمان آینده را پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر می کند.
اگر فضای دندان غائب بسته‌باشد، باز هم می توان با ارتودنسی آن را باز کرد؟
بله، در اکثر موارد امکان پذیر است. ارتودنسی می تواند دندان های کج را به جای خود برگرداند و فضای لازم برای جایگزینی را دوباره ایجاد کند. هرچند ممکن است کمی زمان بر باشد.
آیا ارتودنسی همیشه برای مدیریت فضاهای بین دندانی مناسب است؟
خیر. این درمان به شرایط بسیار خاصی نیاز دارد. برای مثال، مدیریت فضای یک دندان آسیاب بزرگ در انتهای فک معمولاً امکان پذیر یا منطقی نیست. این تصمیم صرفاً بر عهده متخصص ارتودنسی است.
آیا سن در انتخاب روش درمانی برای دندان غائب تأثیر دارد؟
بله. برای مثال، ایمپلنت دندانی تا قبل از توقف کامل رشد اسکلتی (حدود ۱۸-۲۰ سالگی) نباید انجام شود. در این موارد، تا زمانی که به سن مناسب برسیم از روش های موقت کمک می گیریم.
